Janusz M. Paluch - Zwodniczy śpiew delfina… • piątek, 19 września 2014 20:20 Janusz M. Paluch Otwarcia 584 Archiwum - Akant - Czerwiec 2014 • „Wyobraź sobie, że jesteś elfem", kiedy doskwiera ci życie, mglisty poranek, deszczowy dzień, praca, za ciemny wieczór… Jesteś elfem i wszystko przetrzymasz, przetrwasz. W takim tonie zaczyna się książka poetycka Agaty Linek „Śpiew delfina", którą dedykowała swemu ojcu. Na okładce informacja o autorce, interesująca fotografia, jakże dziewczęcej pani Agaty. Wpatruję się w jej twarz. Kogo mi przypomina?... • Na okładce zaprojektowanej przez Michała Gajosa ciekawe świata delfiny, pewnie w radosnym śpiewie, mizdrzące się do słońca, jak elfy wylęgłe z krainy ciemności. Delfiny można spotkać tylko w ciepłych morzach, a elfy żyją pod każdą szerokością geograficzną. W Krakowie, Rzeszowie, Stalowej Woli a nawet w Przyszowie… To piękna wioska położona w malowniczych lasach, nieopodal Stalowej Woli. • Książka Agaty Linek składa się z czterech części. Najobszerniejsza zawiera wiersze ściśle związane z tytułem tomu, kolejne, to małe cykle poetyckie zatytułowane „Symetryka", „Katharsis" i „Gestologia". Autorka wciąż nieśmiało wkracza w świat poważnej poezji, choć jej tomik ukazał się w piętnastolecie pracy twórczej i jest jej trzecią poetycką książką (wcześniejsze to w 2006 r. „Jesteś elfem" i w 2010 r. „Śmiech ćmy"). Staje się więc Agata Linek nie tylko dojrzalszą kobietą, ale i poetką, której optyka na otaczający świat winna się zmieniać, postrzegając nie tylko siebie, przez pryzmat minionych czasów, które jawią się jej niedosięgłą Arkadią, jak delfinom zaginiona Atlantyda, ale także – a może przede wszystkim – powagę współczesności, czasów przełomu – wciąż początków II tysiąclecia naszej ery i XXI wieku. Choć elfy są zawsze takie same...Odnoszę wrażenie, że Agata Linek w swej kolejnej książce wyraziście dystansuje się od czasów, w których żyje. Może dlatego, że dla niej poezja jest jak świat zaczarowanych bajek? Ale przecież z tego się wyrasta! Bywa, przy okazji wyrasta się z poezji… • Poetka zabiera nas do świata w leśnej kniei, w której po dziś dzień słychać w czas księżycowych nocy nawoływania łowczych króla Jagiełły, bywającego w przyszowskim zamku leżącym na urokliwym brzegu malowniczo przebijającego się przez lasy Łęgu. Tam „świat nabiera barw / Mogę go dotknąć poczuć posłuchać zobaczyć posmakować / Tutaj/ czuję że żyję (Przyszów Staw). • I wędrujemy dalej za autorką w świat marzeń i tęsknot do czasów, kiedy „wszystko było / prostsze / jaśniejsze / radośniejsze / kiedy miałam jeden Rok" (Świat wspomnień), apotem przyglądamy się jak przygotowuje napar złożony z serca, mózgu, własnej wartości, promieni, oddechów zdecydowania, inteligencji, sprytu, pomysłowości, talentu i szczęścia, a wszystko „gotowe do spożycia / po osiągnięciu dojrzałości" (Napar). • Trzeba się więc naczekać w rytmie monotonii tykającego zegara. Zegar Agaty toczył swój czas głównie w Stalowej Woli. Tam się urodziła, tam mieszka, nie tylko sercem, do dzisiaj. Swemu dziadkowi Henrykowi, znamienitemu profesorowi matematyki w tamtejszym liceum ogólnokształcącym, poświęciła wiersz Czajnik. A ja poczułem się jak w czasach, kiedy mój zegar wskazywał rok 1970. Wtedy bywałem u profesora, który usiłował wyzwolić we mnie ducha matematyki. Kiedy już po jego uwagach zapisałem zadanie do rozwiązania, zostawiał mnie w samotności, nie chciał przeszkadzać, „nastawił wodę / wyciągnął herbatę / i cukier…", gdy nagle zgasło światło. Wtedy często wyłączali prąd… Ale to tylko „żarówka w kuchni się przepaliła / poszedł do przedpokoju / wyłączył korki schowane za długim obrazem / i wrócił / żeby wkręcić nową". Nie udało się rozwiązać zadania, kropla potu spływa na ceratę stołu kuchennego, a on nic, tylko „uśmiech na jego twarzy / śliska cerata kuchennego stołu na palcach"… Co się dzieje, przecież ja już zdałem maturę z matematyki! Obudź się! I nagle spokojny głos: „– Heniu! Woda się zagotowała. / – Wiesiu! Chodźmy już…" (Czajnik). Budzę się zlany potem, jest rok 2013, obok książka Agaty Linek otwarta na stronie z wierszem Czajnik. Stalowa Wola też inna, dla przybyszów piękna (co oni w niej widzą?!), dla swoich wciąż nie taka jaka mogłaby być. Choć wszystko blisko i wiadomo co gdzie jest, a mieszkańcy wciąż złaknieni nowinek, to „w moim mieście / niewiele się dzieje / czasem lepiej po prostu wyjść z psem / albo poczytać w domowym zaciszu" (Stalowa Wola). Ale czy to jest moje miasto? Miasto, do którego tęsknię? • Śpiew delfina, podobnie jak naskalnych nagich Syren, bywa zwodniczy. W tych rodzinnych kątach Stalowej Woli i jej malowniczych okolicach Agata Linek, wydaje się, już odnalazła się w swej twórczości także. Czy już na zawsze? Kto wie?! Jej wiersze pełne są wspomnień, nostalgii, czasem wywołane bywają bieżącymi problemami związanymi z jej pracą. Kiedyś można było dostrzec w jej twórczości wyraziste znaki zapytania, pojawiające się wątpliwości, to w tej książce zamieniły się one w niedopowiedzenia, nie do końca wyjaśnione wątpliwości. Choć mogły przejść w zauroczenia metaforyczne, czy kolorystykę, co znacznie ubogaciłoby jej wiersze. Z tego domniemania wybija mnie wiersz Mandragora, w którym mówi Agata: „Straciłam kontrolę nad swoim życiem / odkryłam świat w którym jedna litera zamienia się w drugą / już bez drżenia oddaję twej mądrości / i to też jest cud". Życzę przeto tych cudów natchnienia, większej śmiałości i pewności, by wypełniły kolejne, może bardziej kolorowe, kartki w jej poetyckim notatniku. • Agata Linek, „Śpiew delfina", Towarzystwo Słowaków w Polsce, Kraków 2012

Jest jasność pośród mroku – o wierszach Agaty Linek z tomiku „Śmiech ćmy” • Ćma, która szuka nowego początku – tak jawi się podmiot liryczny wierszy Agaty Linek z tomiku „Śmiech ćmy”. Między jasnością a mrokiem zdaje się być rozpięta jej (żeńskiego podmiotu mówiącego wiersza) linia życia, wydobywanie się z mroku zaś bywa czasem trudne, nieraz zaś syci radość w duszy. Jakie jest zatem owo bytowanie ćmy szukającej jasności? • W dedykowanym mamie fragmencie wiersza Zbigniewa Herberta „Zasypiamy w słowach” sen łączy się z nadzieją, że brakujące słowa/ wejdą w kalekie zdania, i pewność na którą czekamy/ zarzuci kotwicę. Poszukiwanie słów ma (może mieć) zatem zarówno wymiar egzystencjalny jak i twórczy. Dokonuje się ono zaś nader często w okowach nocy, kiedy za oknem/ pohukuje sowa (wiersz „Torebka”), w czasie kolacji przy świecach bez ukochanej osoby („Płacz”), gdy do pokoju wpada blask/ Księżyca żniwiarza („Szyba uczuć”), przy ciągłym spaniu („*** (nauczyłam się żyć bez kawy”) czy po prostu, gdy dobiega odgłos marszu żałobnego i rozmów Umarłych („Noc”). W poezji Agaty Linek noc jest jednak zrównoważona świtem, ciemność – jasnością. Bo przecież kiedyś nadejdzie ten świt (wiersz „Początek”), spełni się szept o to, by wspólne niebo zawsze świeciło jasno („Prywatne szepty”), a w jasnym pokoju/ słychać wiadomości („Torebka”). • Sporo w poezji Agaty Linek „akcesoriów nastroju” – tak charakterystycznego i wszechobecnego. Deszcz-łzy to jeden z nich. Czasami i szczęście jest wśród kropel deszczu (wiersz „Dla Aldi”), zamiana lodu w łzy uwolni bicie miłości („Dla Moni”), ale częściej mamy wielki płacz aż do utraty łez („Płacz”), nostalgię i smutek podczas padającego deszczu („Szyba uczuć”), pragnienie, by na nowo nauczyć się płakać („Łzy”) i odwrotnie – brak chęci uczenia się płaczu, choć łez zabrakło („Łzy II”). • Tomik „Śmiech ćmy” podzielony został na dwie części – obok tej obszerniejszej, objętej tytułem „nadrzędnym”, pojawiają się wiersze zebrane w części „Cienie”. Przy tym jednak dwa ostatnie utwory zbiorku, w tej części zamieszczone, oznaczają w pewnym sensie powrót do prywatności, noszą owo indywidualne, osobowe piętno, które cechuje podmiot liryczny wierszy wcześniejszych. Być może stanowią one swoisty łącznik między obu częściami – między tym, co indywidualne, bardziej osobiste, i zuniwersalizowane, otulone cieniem historii, dramatów ludzkich. Powroty do przeszłości są wszakże obecne w całym tomiku. Na przykład przywoływanie babci i dziadków, które dokonuje się tak poprzez dedykacje wierszy, jak i bezpośrednie usytuowanie ich postaci jako bohaterów lirycznych poszczególnych utworów. W jasnym pokoju/ słychać wiadomości/ i głos Dziadka (...) dom pełen duchów i On sam – w taki na poły realny, na poły duchowy sposób jawi się dziadek w wierszu „Torebka”. Jak żywy – przy codziennych swoich zajęciach, przemawiający swoim charakterystycznym głosem – objawia się dziadek Henryk w wierszu „Czajnik”. • Przywoływanie, nieraz „zaklinanie” przeszłości dokonuje się jednak w poezji Agaty Linek w wielu wymiarach – zwłaszcza w wierszach z „Cieni”. Widzimy tu i próby przypomnienia sobie innych ustrojowych czasów (wiersz „Pewex”) i roku 1989 z bardzo wczesnego dzieciństwa, kiedy to najbogatszy prezent dali nam powstańcy („21”), a babci wciąż „nie odmienia się” słowo „milicja” („Dwie litery”). Niekiedy powroty do przeszłości mają formę pośrednią – choćby poprzez twórczość Zbigniewa Herberta. Oto herbertowski Pan Cogito decyduje się umrzeć zawiedziony ojczyzną; zostaje porwany przez wiatr (historii?) do Cogitolandu/ anty-Polski (wiersz „Śmierć Pana Cogito”). Zbigniewowi Herbertowi dedykowany jest lakoniczny wiersz „Guzikami” (odwołujący się do jego „Guzików”): krzyczące guziki przez 70 lat/ powiększyły się do/ rozmiarów prawdy. „Sentencjonalna” postać wiersza w jakiś sposób dopełnia utwór wielkiego poety. Poetka potrafi także mądrze uogólnić doświadczenia historii, przetransponować je na współczesną płaszczyznę doświadczeń. Tak jest w wierszu „Ironiczna empatia”, poprzedzonym mottem Goebbelsa: Kłamstwo powtórzone tysiąc razy staje się prawdą. To współczesne kłamstwo, noszące polityczną maskę, zyskuje sankcję „reprezentatywności”, staje się definicją ironii/ - gdy ci co znosili czerwony pył/ dają sobie sypać piaskiem w oczy. • Agata Linek pozostaje na swój sposób „czujna” i otwarta, budując swój poetycki świat. Poezją mogą stać się wypisy z alfabetu uczuć (wiersz „Dla Młodej”), początek maturalnego roku (dedykowany pani profesor Renacie Butryn wiersz „Magiczne słowo”), wyobrażona przemiana w śpiącą królewnę („Bajka”), własne miasto („Stalowa Wola”), życiorys („Z życiorysu”) czy kontemplacja dzieła sztuki („Myśli przy łasiczce”). Często wszakże dominuje tu nuta zadumy i autorefleksji, jak w wierszu „Monolog”, w którym poetka dokonuje pewnej „wyobrażeniowej projekcji wcieleń”: w motyla fruwającego od kwiatu do kwiatu, tańczącego ze słońcem ptaka, muchę krążącą nad trawą. Pragnie jedynie uniknąć przeobrażenia się w ćmę, którą... jest. Ową „wcieloną” ćmą być może był także tragicznie zmarły, tytułowy bohater wiersza „James Dean”. Podmiot liryczny wierszy często czegoś nie dostrzega w porę („Czuwanie”) bądź traci kontrolę nad sobą, swym życiem. Od narodzin jesteśmy/ uzależnieni (...) uzależniamy się od siebie/ związani i uwarunkowani narkomani – tak postrzega ów stan, sytuację podmiot liryczny wiersza „Od narodzin”. Czasami tylko ten stan nie budzi lęków, nie czyha znienacka, by rozpiąć nad człowiekiem jakąś czarną zasłonę. Tak jest w wierszy „Mandragora”, w którym czytamy: straciłam kontrolę nad swoim życiem/ niosę duszę w dłoniach/ naćpana marzeniami. Jednakże tu utrata kontroli zrekompensowana jest, niejako nagrodzona, odkryciem wyjątkowego świata, w którym jedna litera zamienia się w drugą. Podmiot liryczny uspokojony owym odkryciem – być może mądrości, Boga, drogi twórczej konsolacji zdobywa się na optymistyczną pointę: już bez drżenia oddaję się Twej mądrości/ i to też jest cud. • Świat poetycki wykreowany w poezji Agaty Linek pochłania strzępy zdarzeń, słów, odżywa wspomnieniami, oddycha postaciami znanych i bliskich osób, które odeszły bądź wciąż są (stąd też tak wiele wierszy jest komuś dedykowanych, syci się myślą innych). Przywołane tu uczucia, chwile, nastroje są jak materia życia – rodzą się, ulegają przemianom, wznoszą się w radości i opływają smutkiem, wreszcie umierają. Ale wciąż najważniejszy zdaje się początek, nadzieja spełnienia – stąd wiersz „Początek” z obrazem nadejścia świtu i nowego początku na końcu tomiku i „mroczny” śmiech tytułowej ćmy, która jednak wierzy, że jej światło gdzieś się pali. • Ryszard Mścisz

Postscriptum • Przed nami pierwsza książka poetycka Agaty Linek, studentki II roku wiedzy o teatrze Uniwersytetu Jagiellońskiego, mieszkanki Stalowej Woli, pod tytułem: Jesteś elfem?. Tytuł powstał na podstawie dwóch utworów, zakończonych jakże kontrastową puentą: jesteś elfem/ i nie możesz płakać. I druga: jesteś elfem/ musisz nauczyć się płakać/ albo serce pęknie. Nie bez powodu przywołuję owe utwory. Wskazują na dojrzewanie podmiotu. Nie tylko z racji metrykalnych – także – a może przede wszystkim psychologicznych i społecznych. Podmiot okazuje się w trakcie lektury młodym, myślącym człowiekiem. • Kobietą? Wskazywałby na to wiersz Poszukiwanie, a później Iskra o budzącym się uczuciu głównie o wrażenia opartym, czy nieśmiałe wyznanie w Chciałabym: być dla Ciebie/ kimś/ więcej niż tylko/ przyjacielem. A przede wszystkim wiersz o incipicie *** był to rok zwyczajny. W nim bohaterka liryczna przytacza wszystkie ważne wydarzenia roku. Polityczne, sportowe, wojny, podziały ideologiczne państw itp. udowadniając, jak mało znaczą w życiu jednego, opuszczonego człowieka-kobiety. Jak bardzo ogólny wyraz wydarzeń blednie i maleje wobec jednostkowego, indywidualnego losu. Tylko kobieta może tak zareagować na uczuciowe trzęsienie ziemi. Ale też potraktować los jak człowiek, który umie i potrafi dojrzeć wiele innych spraw dziejących się wokół. Dostrzec całą złożoność barw świata ludzi, uczuć, zjawisk. Oprzeć swój własny, przez siebie kreowany świat na podstawach uznawanych i cenionych wartości o ten otaczający, niekoniecznie aprobowany, ale obserwowany uważnie, z pełnym zaangażowaniem, z dużą dozą krytycyzmu, dystansu wobec spraw, z którymi się nie zgadza. • Wyraźnie zaznacza pole obserwacji: najbliższą rodzinę, środowisko, kraj i świat. • Zaskakująco wiele uwagi poświęca zjawiskom współczesnej cywilizacji, wywołującym zmiany w egzystencji i zachowaniu ludzi, także we własnej ojczyźnie: będziesz bronić/ będziesz walczyć/ wołając za Polskę!// a Ona tylko płacze/ czarną Krwią. Znamiennie kończy się Oda do wyzwolicieli: ale nie wiem/ czy moja Polska/ warta waszej/ śmierci. W jakimś sensie ukoronowaniem myśli o ojczyźnie jest Modlitwa o krew: • • pokaż • jak uczyć • serca pamięci • pokaż • jak kochać • ojców Ojczyzny • pokaż • nam znów • Polaków krew zapomnianą. • Charakterystyczne dla podmiotu jest poszukiwanie wartości trwałych. Widać to w Zmarszczkach – gdzie nasze zachowanie wobec bliskich zostawia trwałe ślady, w Wyborze: nie chcę/ twojego bogactwa niewoli/ wybieram/ moją biedę wolności, albo – ale to już w innej dziedzinie, literackiej – w słownych zabawach dusza/ 21 gramów/ ludzkiego istnienia, szukaniu definicji: tęcza/ barwy nadziei/ w szarej rzeczywistości, oryginalnych puent, pozornych kalamburów: a co jeśli/ już dawno dorosłam?/ sama z siebie, szczęście/ w końcu poszło na/ emeryturę. Tu należy dodać wykorzystywanie różnorodnych form poetyckich: ody, modlitwy, liryki bezpośredniej. • W tomiku znajdziemy także perełki liryczne: • szukałam Cię wśród • szarych kartek kalendarza • szukałam Cię w • promieniach słońca • blasku księżyca • i • znalazłam Cię • Ty mnie jeszcze nie • lub • porzuciłam/ domek na tęczy/ Ciebie już tam nie ma. • W ten świat skomplikowany i różnorodny, ale w sumie promienny i optymistyczny wkracza też dramatyzm wizji Becketta: oślepiona zmierzchem/ kradnę skrawki mego/ sumienia/ komórki duszy/ chcę ułożyć bajkę/ z puzzli myśli życia// jak domek z kart się sypią (…) gubię w wodzie/ krwisto-złociste pióra/ zginam skrzydła/ i w ogniu spalam się. Wierszem dedykowanym Beckettowi poetka jakby otwierała nowe perspektywy – miłośniczki teatru i towarzyszących mu współczesnych zjawisk kulturowych. Może znajdzie to wyraz w następnych książkach poetyckich? Serdecznie życzę. • Anna Kajtochowa