Zbeletryzowana biografia Izabeli właściwie: Elżbiety Doroty z Flemmingów księżnej Czartoryskiej (1746-1835) to uczta dla czytelników – wiernie trzymająca się faktów historycznych a równocześnie pozwalająca poznać delikatną sferę uczuć głównej bohaterki. Izabela – dama epoki stanisławowskiej, muza artystów, pani na Puławach, Sieniawie, Wysocku, Oleszycach, postać bardzo kontrowersyjna, często znienawidzona, w późniejszym wieku lubiła otaczać się wybitnymi jednostkami, poetami, artystami, muzykami. Żona Adama Kazimierza Czartoryskiego, księcia na Klewaniu i Żukowie herbu Pogoń Litewska, generała ziem podolskich, matka 7 dzieci , m.in. Adama Jerzego księcia Czartoryskiego, przywódcy „Hotelu Lambert”, Marii księżnej Wirtemberskiej , autorki pierwszej polskiej powieści psychologiczno-obyczajowej. • Matka Spartanka, kobieta, która zaczęła gromadzić pamiątki rodzinne i po wielkich Polakach (Świątynia Sybilli, Puławy) a także kolekcję sztuki światowej (Dom Gotycki, Puławy), dając tym samym podwaliny pod Muzeum Książąt Czartoryskich (otwarte w 1878 r.). To dla niej syn Adam zakupił „Damę z gronostajem” (obecnie czasowo na Wawelu). • Przyjaźniła się z najwybitniejszymi umysłami ówczesnej epoki : J-J Rousseau, J. W. von Goethe, T. Kościuszko, J. P. Norblinem, P. Aignerem, F. Zabłockim, I. Krasickim, J. U. Niemcewiczem, F. D. Kniaźninem, S. Konarskim, W. Bogusławskim, S. Staszicem, H. Kołłątajem, A. Naruszewiczem, G. Piramowiczem i innymi. • Bliskie związki łączyły ją również ze znienawidzonym przez Polaków M. W. Repninem, a także królem Stanisławem Augustem Poniatowskim, wydała córkę za księcia Wirtemberskiego (w czasie wojny polsko-rosyjskiej 1792 okazał się zdrajcą). • Burzliwe było życie Izabeli – wczesne sieroctwo (Matki Antoniny z książąt Czartoryskich nie znała), obojętność Ojca (podskarbiego wielkiego litewskiego J. D. hrabiego Flemminga) krytyka ze strony Babki (Eleonory z Waldsteinów księżnej Czartoryskiej), wydanie za mąż w wieku 15 lat za swojego wuja ciotecznego, początkowo brak jakiegokolwiek zainteresowania ze strony 12 lat starszego męża, liczne romanse, „przyjaźnie” z wrogami Polaków, następnie całkowite oddanie się sprawie polskiej, zgromadzenie wspaniałej kolekcji dzieł, założenie pierwszego w Polsce prywatnego muzeum (1801 r.). • Izabela – kobieta piękna, zmienna, kapryśna, mecenaska sztuki. Taka była. • Polecam również barwną, napisaną głównie w oparciu o listy Izabeli książkę „Pani na Puławach” G. Pauszer-Klonowskiej. Ród Czartoryskich scha­rakt­eryz­ował­a świetnie M. Dernałowicz w „Portrecie Familii”. JM